Kleinschalig wonen in nieuwe natuur is voor velen een droom, maar vooral ook een oplossing voor de klimaat- en stikstofproblemen, de afname van biodiversiteit en de woningcrisis. De overheid is doordrongen van een snelle aanpak, maar omarmt initiatieven van burgers maar mondjesmaat. Regelgeving en precedentschepping vormen vooral bij de provincies hoge drempels, evenals onbekendheid. Het Testlab Nieuwe Natuur en Klein Wonen heeft daarom nu een catalogus gemaakt, waarin twaalf initiatiefnemers hun plannen voor wonen in nieuw aan te leggen groene oases uit de doeken doen en een boodschap hebben voor beleidsmakers.
Het Testlab Nieuwe Natuur en Klein Wonen is een initiatief van het Instituut Maatschappelijke Innovatie en De Natuurverdubbelaars, dat wordt ondersteund door de ministeries van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit en Binnenlandse Zaken. Het doel is om nieuwe natuur te ontwikkelen in Nederland in buitengebieden. Dit zou vooral op agrarisch land kunnen, waarbij de waardedaling van de grond kan worden gecompenseerd door er kleinschalig kleine huisjes op te verhuren of verkopen. Het meest bekende initiatief is dat van de Stichting Peel Natuurdorpen, dat 10.000 tiny houses wil plaatsen op landbouwgrond en van de gemeente Maashorst inmiddels groen heeft gekregen om een demolocatie op te zetten. Deze moet beleidsmakers en ambtenaren laten zien wat er allemaal mogelijk is op het gebied van wonen in nieuwe natuur.
Problemen
Er zijn inmiddels ook verschillende andere initiatieven ontstaan in ons land. Het gaat dan om voedselbossen, ecodorpen en natuurverrijkende projecten in combinatie met kleinschalig wonen. Deze burgerinitiatieven kunnen stuk voor stuk bijdragen aan meer natuur en daarmee ook aan de verduurzaming van Nederland en de klimaat- en stikstofproblemen. Meer groen haalt meer CO2 uit de atmosfeer, zorgt voor verkoeling tijdens hitte, buffert water en geeft mensen de kans meer zelfvoorzienend te leven. Al deze projecten stuiten echter op problemen. Een locatie vinden is het meest lastig, maar daarnaast ook de wet- en regelgeving voor bouwen in buitengebieden, de onbekendheid bij ambtenaren en het in contact komen met boeren die een deel van hun grond hiervoor beschikbaar willen stellen.
Boodschappen aan beleidsmakers
Om beleidsmakers bij gemeenten en provincies meer informatie te geven over de bedoelingen van de verschillende initiatieven heeft het Testlab Nieuwe Natuur en Klein Wonen nu de Catalogus Initiatiefnemers uitgebracht, waarin de diverse plannen worden verduidelijkt en de problemen worden aangegeven. Ook zijn er enkele boodschappen voor deze beleidsmakers in opgenomen. Wout Janssen wil met zijn project Verte Natuurontwikkeling agrarische gronden, die grenzen aan bestaande natuur, omtoveren tot 70% nieuwe natuur en 30% voor het wonen in duurzame en verplaatsbare tiny houses. Hij krijgt daarbij weinig planologische medewerking van de provincie.
Volgens hem zouden beleidsmakers meer gebruik kunnen maken van de kruimelgevallenregeling, die het mogelijk maakt tijdelijke omgevingsvergunningen te verlenen. Zo kunnen gemeenten en provincies ervaring opdoen met pilots als die van hem en die gebruiken voor nieuw beleid. Wout is ook van mening dat gemeenten en provincies meer hun nek moeten uitsteken om hun doelen te halen voor de huidige maatschappelijke problemen. ‘Met enkel het mijden van risico’s komen we niet ver’, stelt hij in de catalogus. ‘Als gemeenten en provincies echt iets aan de opgaven op het gebied van klimaat, natuur, biodiversiteit, stikstof en wonen willen doen, is het nodig om samen te werken en te innoveren met pioniers die hun nek hier ook voor uitsteken.’
Omslag nodig
Ook Joost van Rooijen en Natascha de Vreede ondervinden weinig steun bij gemeenten voor hun plannen om op landelijke schaal natuurbossen te ontwikkelen met kleine, ecologische en permanente woningen. In deze woonbossen moet een verhouding van 99% bos en 1% wonen ontstaan. Het stel verbaast zich erover dat we in Nederland verleerd zijn om bestemmingsfuncties met elkaar te combineren. ‘Op dit moment zijn bestemmingsfuncties zoals wonen, landbouw en natuur namelijk strikt van elkaar gescheiden. Het is noodzakelijk dat er een omslag komt in de huidige omgevingsvisies’, aldus het tweetal, dat ook benieuwd is hoe de nieuwe omgevingswet zal uitpakken voor initiatieven als die van hen.
Het Testlab Nieuwe Natuur en Klein Wonen concludeert dat het opmerkelijk is dat de overheid bijna wanhopig zoekt naar oplossingen voor grote maatschappelijke vraagstukken, maar de meeste initiatieven met concrete oplossingen tegenwerkt. ‘Zij worden geconfronteerd met verkokering en (vermeende) belemmeringen in wet- en regelgeving en komen zonder een overheid die bestuurlijk en ambtelijk lef toont niet verder’, meent zij in de catalogus.
‘Hierdoor is het realiseren van hun ideeën een langdurig en onzeker proces dat veel moed, bureaucratische competenties en uithoudingsvermogen vraagt. Het doel van de catalogus is dan ook om aan relevante spelers, zoals gemeenten en provincies, een visueel product te kunnen geven, waarin zij kunnen zien welke initiatieven er in hun regio actief zijn, wie de initiatiefnemers zijn en welke stappen zij zelf al hebben ondernomen. Daarnaast willen wij op deze manier initiatiefnemers een stem geven en verenigen, zodat zij ervaringen en kennis met elkaar kunnen delen. Samen sta je immers sterker.’
Natuurpact
In de catalogus, die steeds met nieuwe initiatieven wordt aangevuld, wijst het Testlab ook nog eens op het Natuurpact, dat provincies en het Rijk hebben gesloten. ,,Nieuwe natuur ontwikkelen in Nederland blijkt niet gemakkelijk. Toch hebben we met elkaar afgesproken dat we vóór 2027 80.000 hectare extra natuur willen realiseren. Nieuwe natuur is niet alleen belangrijk voor herstel van de biodiversiteit, het is ook een van de beste manieren om de doelstellingen van het Parijs-akkoord te behalen. Bomen en planten hebben voor hun groei immers CO2 nodig en laten we daar nou net te veel van in de atmosfeer hebben. Er is een grote kans om natuur te ontwikkelen op agrarische gronden. Door dit te combineren met het wonen in tiny houses ontstaat er ook direct een verdienmodel voor het realiseren van de omliggende natuur.’
Je kunt de Catalogus Initiatiefnemers Nieuwe Natuur hier bekijken of klik op de onderstaande afbeelding.
